İsim tamlaması iki türlüdür. Baştaki isim unsuru "ilgi eki" yani, isme gelen eklerden "-ın,-in,-un,-ün" ekini almış ise, "belirtili", almamış, eksiz ise "belirtisiz" isim tamlamasıdır. İlgi ekinin diğer adı, tamlayan ekidir. İyelikli kısmın "kimin, neyin" olduğuna dair bir ilgi kurar.

Zaten bu ek, Türkçe’de sadece ve sadece belirtili isim tamlaması kurmaya yarar.

Belirtili isim tamlamasını şöyle formülleştirelim:  (İsim unsuru+ilgi eki + isim unsuru+iyelik eki ).
İsim unsuru demekten muradım, başta ve sonda ayrı bir kelime grubu olabileceğini belirtmektir.
Belirtisiz isim tamlaması da : (isim unsuru + isim unsuru+iyelik eki) şeklinde kurulur.

Belirtisiz isim tamlaması örneği:

Ana kucağı = ana + kucak+ı
Yol hazırlığı = (yol) + (hazırlık+ı)
Salon takımı = (salon) + (takım+ı)
Çalışma ve sosyal güvenlik bakanlığı= (çalışma ve sosyal güvenlik)+(bakanlık+ı)
Karanfil ve sümbül kokusu = (karanfil ve sümbül) + (koku+su)

Belirtili isim tamlaması örneği:
Sabahın güzelliği = (sabah+ın) + (güzellik+i)
Düşen uçağın kara kutusu = (düşen uçak+ın) + (kara kutu+su)
Annemin nefes kesen güzelliği= ((ben+im) anne+m+in) + (nefes kesen güzellik+i )
Küçük kızın kırmızı, tombul, gül yaprağı gibi taze, mis kokulu yanacıkları = (küçük kız+ın) + (kırmızı, tombul, gül yaprağı gibi taze, mis kokulu yanacıklar+ı)

Burada üzerinde çok dikkatle durulması gereken husus, belirtisiz isim tamlamasının unsurları arasına, başka hiç bir kelimenin giremeyeceğidir. Öyleyse, "Ankara eski valisi" yahut "TBMM eski başkanı" gibi kuruluşlar tamamen cehalet örneğidir. Çünkü başta bulunan eski, yeni, güzel, çirkin vb. sıfatlar, sadece iyelik eki taşıyan ismi nitelerler. Sıfatın önündeki Ankara ve TBMM'yi nitelemezler. Zaten mantıklı da değildir. Doğrusu, "eski Ankara valisi" veya "yeni genelkurmay başkanı" şeklindedir.

Belirtili isim tamlamasında ise iki isim unsurunun arasına, örneklerde de görülebileceği gibi pek çok kelime ve kelime grubu girebilir. İsim tamlamaları, cümle içinde özne, nesne, dolaylı tümleç ve yüklem olarak vazife görürler.

Tek başına bir anlam taşımayan , ancak kendinden önceki sözcükle birlikte kullanıldığında belirli bir anlamı olan sözcüklerdir. Edatlar çekim eki alırsa adlaşırlar. En çok kullanılan edatlar şunlardır:

Gibi:

• Bin atlı o gün dev gibi bir orduyu yendi. (sıfat)
• Dev gibi dalgalar sahile vuruyordu. (sıfat)
• Yüzün bir kır çiçeği gibi usulca söner. (zarf)
• Dolu bir kadeh gibi kırılıyorum avuçlarında.(zarf)
• Sen de onun gibi düşünüyorsun (karşılaştırma)
• Annem gibi dolma yapan dünyada bulamazsın (k.)
• Yataktan kalktığı gibi dışarı fırladı.(hemen,o anda)
• Haberi aldığı gibi yola çıktı.(hemen,o anda)
• Ben ona insan gibi davrandım.( yakışır biçimde)
• Birbirinizle adam gibi konuşun.( yakışır biçimde)
• Saat üç gibi yanına gelirim. (dolayında)
• Final maçı akşam sekiz gibi başlar ( dolayında)
• Bugün yağmur yağacak gibi (tahmin)
• Galatasaray bu maçı alacak gibi (tahmin)
• Bir an onu sever gibi oldum (yaklaşma)
• O sırada güneş çıkar gibi oldu. (yaklaşma)

Devamını oku...